جسم برزخی چیست؟
اگر عالم برزخ را عالمی فراتر از عالم ماده بدانیم که مادی نیست بلکه روحانی است. اعمالی که راجع به دفن میّت مثل همراه گذاشتن قطعه ای از تربت سیدالشهدا یا دو چوب تازه و تلقین هایی که به میّت گفته می شود حتی بعد از به خاک سپردن و ریختن خاک روی قبر که توصیه شده صاحبان عزا دو دست را روی قبر بگذارند و بار دیگر تلقین را تکرار بکنند و مواردی از این دست که مادی هستند با روحانی بودن برزخ چگونه قابل پذیرش است؟و اگرعالم برزخ جسمانی است زمانی که جسم در اثر انفجار، غرق شدن وامثال آن از بین رفته یا متلاشی می شود، چه خواهد شد؟
برای فهم بهتر مطلب باید چند نکته جداگانه مطرح شود.
نکته اول کیفیت زندگی انسان در عالم برزخ و در عالم قبر است. در برزخ روح انسان به یک بدن لطیف تعلق می گیرد که به آن بدن مثالی یا بدن برزخی می گویند و همه ویژگی های جسم مادی دنیویش را دارد جز اینکه لطیف است و خواص برزخی دارد و محدودیت های زمانی و مکانی ندارد. انسان در عالم خواب با بدن وجسم برزخیش مسافرت می کند و کارهایی از این قبیل. البته ویژگی های جسم برزخی و حقیقت حیات برزخی بحث مفصلی است که در حوصله این نوشتار نیست.
بنابراین بعد از مردن، انسان در عالم برزخ، هم روح دارد و هم جسم جز اینکه جسمش این جسم مادی دنیوی نیست بلکه بدن مثالی و برزخی است.
اما اینکه عذاب قبر بر کدام بدن واقع می شود، بدن برزخی یا بدن جسمی؟ دو دیدگاه وجود دارد:
دیدگاه اول این است که انسان وقتی دفن می شود روحش مجدداً به همین بدن مادی که داخل قبر مادی گذاشته شده، برمی گردد سپس سوال نکیر و منکر و بحثهای دیگری که گفته می شود در آنجا مطرح می شود.
دیدگاه دوم که نظر دقیق و عقلانی و منطبق بر حقیقت هم هست اینکه همان عالم و همان جسم، مثالی است چون وقتی وارد عالم مثال یا عالم برزخ می شویم تابع مقررات همان عالم هستیم و قبر در واقع همان عالم برزخ و عالم مثال است.
در روایات آمده در قبر بعضی از انسان ها، مارهایی هست که نود ونه سر دارند یا نود و نه مار آنجا هست که اگر یکی از آن مارها نیش بزنند همه زمین نابود می شود. اگر قبر شکافته شود ماری دیده نمی شود چه رسد آن مارهای عجیب و غریب و عذاب هایی که در عالم قبر گفته شده و این تاییدی است بر اینکه منظور از قبر،عالم برزخ است.
در مجموعه روایات، نظر دوم تأیید می شود یعنی عذاب ها و فشارهای قبر و همه مسایلی که در عالم قبر رخ می دهد همه نسبت به بدن مثالی و بدن برزخی است نه بدن مادی که در قبر افتاده.
عذاب ها و فشارهای قبر و همه مسایلی که در عالم قبر رخ می دهد همه نسبت به بدن مثالی و بدن برزخی است نه بدن مادی که در قبر افتاده
اما چوب هایی که همراه مرده گذاشته می شود یا تربت امام حسین(علیه السلام) یا کارهای دیگری که در روایات سفارش شده از نظر فقهای شیعه مستحب موکد است و دستورالعمل های عبادی است که ما تعبداً باید انجام بدهیم. همانطور که میّت را غسل می دهیم و گفته شده با سدر و کافور غسل بدهید و با چیز دیگری نمی توان غسل داد ، تعبداً باید همان طور که گفته شده انجام بشود.
البته نمی گوییم فلسفه ندارد، قطعاً فلسفه دارد. اما ما از فلسفه آن خبر نداریم یا اگر بخش هایی از فلسفه را ائمه (علیهم السلام) فرمودند این کارها را به خاطر آن فلسفه انجام نمی دهیم. گفتند این چوب را بگذارید ، مستحب است، می گذاریم. گفتند روی قبر آب بپاشید، می پاشیم. گفتند تلقین دوم را بخوانید می خوانیم. البته معلوم نیست تلقین دوم فقط برای جسم باشد چون روح هم هست و عالم برزخ به این عالم اشراف دارد.
پس اینها یکسری امور تعبدی و عبادی است که ما تعبداً و قربة الی الله انجام می دهیم و دلیلی ندارد، تصور کنیم این امور فقط بر جسم مادی تأثیر دارند بلکه بر روح هم تأثیر دارند. در روایات آمده اگر این تلقین خوانده شود ، نکیرو منکر فرشته های معظم الهی می گویند برگردیم آنچه می خواستیم از او بپرسیم همه را به او تلقین کردند دیگر لزومی ندارد بپرسیم. پس تأثیر دارد اما تأثیر بر وجود مثالی و برزخی نه بر جسم. زیرا جسم در دنیا هم کاره ای نیست وچیزی را ادراک نمی کند. اگر ادراکی و فهمی هست ادراک و فهم روح است. جسمی که در جایی افتاده اگرقطعه قطعه اش کنید متوجه نمی شود. زیرا آن جسم دیگر روح ندارد و طبعاً هیچ ادراکی هم ندارد.
بنابراین دیدگاه دوم را تأیید می شود اگرچه دیدگاه اول هم وجود دارد.
احکام تعبدی و مستحب در خصوص آداب دفن محدود به مواردی که اشاره شد نیست. آنچه مسلم است اینکه یک نحوه ارتباط و تعلقی با قبر و عالم ماده وجود دارد.
نکته دیگری که لازم است اشاره شود اینکه به هر حال روح انسان 50 سال، 60 سال، 70 سال با این بدن محشور بوده و بدن مرکبی بوده که روح سالهای زیادی را با او گذرانده به همین دلیل نفس انسان یک انس و الفتی با روح و جسم دارد به همین دلیل بعد از جدا شدن ارتباط را قطع نمی کند و ارتباط روح، با جسم و قبر وجود دارد. این که بعضی از جسم ها سالم می مانند به خاطر قدرت روحشان است. ارتباط مختصری که روح با جسم دارد باعث می شود جسم به لحاظ ظاهری نپوسد و سالم بماند.
در برزخ روح انسان به یک بدن لطیف تعلق می گیرد که به آن بدن مثالی یا بدن برزخی می گویند و همه ویژگی های جسم مادی دنیویش را دارد جز اینکه لطیف است و خواص برزخی دارد و محدودیت های زمانی و مکانی ندارد
اگر روح قوی و بزرگ باشد همان ارتباط و توجه مختصر، آثار مهمی بر قبر دارد. به همین دلیل زیارت ائمه(علیهم السلام) می رویم و سر قبرشان زیارت می کنیم. بنابراین توجه قطع نمی شود و به همین دلیل نمی توانیم بگوییم وقتی روح مرد جسم را رها می کند مثل لباسی که انسان دور می اندازد.
نکته دیگر اینکه بدن برزخی که روح به آن تعلق گرفته در مدت عالم برزخ ( البته شرایط انسان ها در عالم برزخ فرق می کند) بعضی در واقع حیاتشان شبیه خواب است. اما آنهایی که حیات برزخی دارند، این حیات تا روز قیامت ادامه پیدا می کند.روز قیامت روح به جسم مادی انسان بر می گردد و حشر و نشر انسان با همین جسم مادی دنیوی است البته کدام جسم؟ این هم بحث دیگری دارد.
خلاصه
بطور کلی فشار قبر و سوال و جواب شب اول قبر و آنچه که در عالم قبر رخ می دهد همه با بدن مثالی است نه روح محض و نه جسم مادی. اما در قیامت روح به جسم مادی برمی گردد و تمام مسایل حشر و نشر قیامت با جسم مادی است.
مریم جعفری
بخش اعتقادات شیعه تبیان
منبع: پاسخ به سوالات اعتقادی استاد محمدی، موجود در سایت رادیو معارف
مطالب مرتبط:
